studia_47_specjalny

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

temporalną akceptacji wobec
ce się prędzej czy pózniej inne bodzce, takie jak
skoncentrowaną różnych aspektów
myśli, fantazje czy emocje. Kiedy tak się dzie-
na terazniejszości doświadczenia
je, zachęcane są do krótkiego odnotowania tego
Jedynie bieżący moment Uczucia i myśli nie są
faktu, a następnie delikatnego powrotu do sku-
ma znaczenie. grozne.
pienia na określonym w danej praktyce obiek-
cie. Duża część praktyk wchodzących w skład
Terazniejszość jest waż- Jest ważne, aby zdawać
treningu uważności wiąże się ze skupianiem na
niejsza niż przeszłość, sobie sprawę z własnych
czy przyszłość. myśli i uczuć. pojedynczym wąskim aspekcie doświadczenia
i danej modalności zmysłowej (np. na dozna-
niach zmysłowych w nadbrzuszu związanych
To, co naprawdę się liczy, Doświadczenia, które
to bycie tu i teraz . obserwuję, nie mogą mi
z procesem oddychania). Jednakże głównym ro-
wyrządzić krzywdy.
dzajem medytacji uważności jest taki jej rodzaj,
w którym nie ma określonego punktu skupienia.
Dzięki tym pierwszym (ze skupieniem na da-
Interesujące i nierozstrzygnięte, na obecnym
nym obiekcie) rodzajom medytacji dochodzi do
poziomie wiedzy pozostaje pytanie, które meta-
poprawy skoncentrowanej formy uwagi (Del-
przekonania i w jakim nasileniu są warunkiem
monte, 1987; Semple 1999), czyli wzmocnienia
wstępnym wystąpienia stanu uważności, a które
zdolności do przedłużonej koncentracji. wicze-
są raczej konsekwencją praktykowania medyta-
nia uważności, w których instrukcja zachęca do
cji uważności i kultywowania tego stanu.
kultywowania uwagi bezprzedmiotowej (ob-
Niektórzy z autorów (np. Brown i Ryan,
jectless lub bare attention, Kabat-Zinn, 1982),
2003) rozpatrują uważność w kategoriach róż-
czyli nieoceniającej i otwartej koncentracji na
nic indywidualnych, zgodnie z czym większość
jakimkolwiek pojawiającym się w bieżącym
ludzi można umieścić na kontinuum uważni
momencie doświadczeniu (niezależnie od jego
nieuważni bez względu na ich stopień zaanga-
charakteru, własności i modalności), rozwijają
żowania w praktykę medytacji (co oznacza, że
uwagę receptywną . Jest to druga i niezależna
wysokiemu poziomowi uważności w życiu co-
od skoncentrowanej forma uwagi, wyróżniona
dziennym niekoniecznie musi towarzyszyć for-
przez badaczy, ulegająca poprawie na skutek
malna praktyka). Wydaje się jednak, że głównym
treningu uważności (Dunn, Hartigan i Mikulas,
zródłem przekonań wchodzących w skład SMPU
1999; Delmonte, 1987; Semple, 1999). Gene-
jest trening uważności wzorowany na trady-
ralnie przyjmuje się za tradycją buddyjską, że
cyjnej medytacji buddyjskiej program ćwiczeń,
zanim przejdzie się do kształtowana uwagi re-
którego celem jest przekazanie określonych tre-
ceptywnej, powinna zostać dobrze opanowana
ści poznawczych, jak również umiejętności nie-
zdolność do utrzymywania uwagi ciągłej (Ka-
zbędnych do świadomego indukowania stanu
pleau, 1965).
uważności.
Studia Psychologiczne, t. 47 (2008), z. 4, s. 57 77
68
Tomasz Jankowski, Paweł Holas
Chociaż inspiracją do stworzenia treningu Krótko mówiąc, częstość i jakość wzbudzanych
uważności były wschodnie praktyki medytacyj- u danej osoby stanów uważności zależeć będzie
ne, psychologowie zachodni nie byli zaintere- od dyspozycyjnej sprawności centralnego syste-
sowani inkorporowaniem buddyjskiej filozofii mu wykonawczego. Brakuje jednakże na razie
i terminologii. W związku z tym tradycyjna bud- danych potwierdzających tę, bądz, co bądz, dość
dyjska medytacja uważności została skonceptu- oczywistą hipotezę.
alizowana jako zestaw praktyk i umiejętności,
które mogą być uczone i praktykowane nieza- OSOBOWOZCIOWE ORAZ SYTUACYJNE
leżnie od jakiegokolwiek systemu religijnego CZYNNIKI WARUNKUJCE STAN
i metafizycznego. Najbardziej reprezentatywnym UWA%7łNOZCI
przykładem interwencji medycznej opartej na tak
rozumianym treningu uważności jest metoda re- Zawartość SMPU oraz dostępność elemen-
dukcji stresu (MBSR), którą zastosowano po raz tów w nim zawartych, podobnie jak ogólna
pierwszy pod koniec lat siedemdziesiątych XX sprawność centralnego systemu wykonawczego,
wieku (Kabat-Zinn,1982). zależy od szerszego kontekstu, jakim są czynniki
osobowościowe, sytuacyjne oraz interakcja po-
R�%7łNICE INDYWIDUALNE między nimi.
W SPRAWNOZCI I EFEKTYWNOZCI Istnieje kilka teorii psychologicznych,
CENTRALNEGO SYSTEMU w kontekście których można rozpatrywać spo-
WYKONAWCZEGO sób, w jaki osobowość wiąże się z dyspozycją do
bycia uważnym. Wśród nich można wymienić:
Skuteczność i efektywność wzbudzania stanu teorię cech, a zwłaszcza wielkiej piątki (Mc-
uważności zależy nie tylko od dostępności pro- Crae, Costa, 2005), teorię przywiązania (Bowl-
mujących uważność elementów systemu meta- by, 2007) oraz koncepcje orientacji temporal-
poznawczego, ale również od ogólnej sprawno- nych (Nosal, 2000; Sobol-Kwapińska, 2007).
ści centralnego systemu wykonawczego. Bada- Otwartość na doświadczenie jedna z cech
cze zajmujący się procesami zarządczymi pod- w pięcioczynnikowym modelu osobowości Co-
kreślają różnice indywidualne w tym zakresie, sty i McCrae wiąże się z zainteresowaniem
które można odnosić zarówno do populacji osób nowymi doświadczeniami w ich różnych aspek-
zdrowych, jak i różnych grup klinicznych (zob. tach: emocjonalnym (uczucia), poznawczym
Baddeley, 2003; Derryberry, Reed, 2002; Jodzio, (idee) oraz behawioralnym (działania). Powinna
2008). Innymi słowy, ludzie wykazują zróżnico- zatem w szczególny sposób ułatwiać formowa-
waną zdolność do kontroli uwagowej (rozumianą nie SMPU. Dane z badań Browna i Ryana (2003)
jako względnie stała dyspozycja), która w okre- potwierdzają tę hipotezę: dyspozycja do bycia
ślonej sytuacji może wyznaczać zakres zmian uważnym w życiu codziennym pozytywnie ko-
w poziomie sprawności procesów zarządczych. reluje z otwartością na doświadczenie mierzoną
Ogólna sprawność centralnego systemu za- przy użyciu różnych metod (NEO-PI-R i NEO-
rządczego jest związana prawdopodobnie ze sto- FFI) i w różnych populacjach.
sunkowo trwałymi różnicami w budowie i funk- Neurotyczność kolejna cecha wielkiej piąt-
cjonowaniu obszarów kory przedczołowej (Miy- ki może obniżać poziom uważności w życiu
ake i inni, 2000). Poza czynnikami genetycznymi codziennym zarówno poprzez sprzyjanie tenden-
wpływającymi na rozwój oraz funkcjonowanie cjom unikowym, jak również przez negatywny
tych obszarów mózgu, na ogólną sprawność cen- wpływ na sprawność funkcji wykonawczych.
tralnego systemu wykonawczego wpływa sta- Skłonność do przeżywania negatywnych emocji,
rzenie się oraz cały szereg procesów patologicz- takich jak lęk czy smutek, wiąże się z obniżeniem
nych (Engle, Sędek, Hecker i McIntosh, 2006). efektywności oraz w niektórych sytuacjach [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Odnośniki