|
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
pobudzający dla badaczy procesu literackiego. W jakiejś mierze wy- daje się też zbieżny z kierunkami współczesnej francuskiej myśli so- cjologicznej i historiograficznej, która zachowuje kategorie dużych struktur społecznych, ale bada ich działanie w zetknięciu z jednostką bądz grupą społeczną, zarazem zdeterminowaną przez tę strukturę i mającą możność częściowego uchylenia tej determinacji11. Pokrótce przypomnę tylko wyróżnione przez Wykę formy kon- stytuowania się pokolenia, ten bowiem wątek jego myśli jako najła- twiej przyswajalny, najbardziej, by tak się wyrazić przechodni, po- wszechnie zadomowił się w literaturoznawczej refleksji. Mamy więc koło rówieśników, związanych przyjaznią i poczuciem wspólnoty, także wspólnoty zainteresowań; grupę programową bardziej już wydestylowaną, często skupioną wokół jednego pisma; pokolenie 10 K. Wyka, dz. cyt., s. 105. 11 Zob. omówienie tych tendencji we francuskiej historiografii w: Y.L. Bes- smertny, Paradigms of Historiography on the Threshold of the Twenty Century (On Methodological Currents in the French Historical Science Today), w: Zwiat Historii. Prace z metodologii historii i historii historiografii dedykowane Jerzemu Topolskiemu z okazji siedemdziesięciolecia urodzin, red. W. Wrzosek, Poznań 1998. 40 Teresa Walas pełne, świadome swojej odrębności i swoich zadań, ale wewnętrznie zróżnicowane na odmiany wewnątrzpokoleniowe i to jest forma czwarta niekiedy ze sobą skłócone ideologicznie bądz programo- wo, ale połączone świadomością wspólnej sytuacji i nastawione wro- go wobec tego samego przeciwnika. Wyka wyodrębnia jeszcze formę piątą, grupę hipotetyczną, czyli środowiska duchowe nieświadome swego istnienia w kształcie pokolenia , ale pozwalające się badaczo- wi z zewnątrz skonstruować na podstawie pokoleniowej 12. Sam autor Pokoleń literackich, badając operacyjność wypracowa- nej przez siebie kategorii i przykładając ją do dziejów literatury pol- skiej widzi takie oto następstwo pełnych pokoleń: pierwszą i drugą generację romantyków, generację pozytywistów i konserwatystów krakowskich, pokolenie Młodej Polski oraz pokolenie Skamandra i awangardy. Jednak ani gdy pisze swoją książkę (w roku 1938), ani gdy w czasie wojny odtwarza ją i przerabia, nie wprowadza na lite- racką scenę własnego pokolenia jako zmiennika w tej sztafecie. Nie wprowadza, choć ma wyrazną i jasną świadomość odrębności sytu- acji historycznej, z jaką przyszło się zmierzyć jego młodości i mło- dości jego rówieśników. Spróbujmy tedy z tym wyposażeniem po- jęciowym, jakiego nam Wyka dostarcza, i puszczając w ruch jego strukturalno-witalistyczny model, dokonać opisu dwudziestolecia międzywojennego ze szczególnym uwzględnieniem położenia w cza- sie rocznika znaczonego umownie datą 1910, a obejmującego tak- że roczniki lekko od tej daty odchylone w jedną i drugą stronę, czyli, powiedzmy, przedział lat 1907 1913. Pytanie pierwsze, jakie postawić należy, brzmi więc: jak wyło- wić i upostaciować ową nadrzędną strukturę, której entelechia wy- patruje młodego pokolenia, by dopaść je i spożytkować dla siebie jego życiową energię, a zarazem stworzyć warunki i wyznaczać ramy ujawnienia się własnej, pokoleniowej entelechii tamtego? Czy da się wyodrębnić jakiś nadrzędny prąd lub styl, którego wyłonienie się bądz ewolucyjny etap uzależniony byłby w sposób wyrazny od tej twórczej siły, jaką wedle Wyki dysponuje młodość? Ekspresjonizm, futuryzm, awangarda na początku lat 30. a to jest moment, gdy po- kolenie 1910 wchodzi w fazę młodości mają za sobą swoje punk- ty szczytowe. Psychologizm i realizm rozwijają się dobrze nawet bez pomocy młodości: w 1933 roku ukazuje się pierwszy tom Nocy i dni, Mateusz Bigda, Ci ludzie Boguszewskej, Powszedni dzień Gojawi- 12 K. Wyka, dz. cyt., s. 79. Czy istniało pokolenie literackie 1910? 41 czyńskiej, Dwa księżyce Kuncewiczowej, Przygoda w nieznanym kra- ju Gruszeckiej, Panny z Wilka, Zazdrość i medycyna; w rok pózniej Całe życie Sabiny i Ziemia Elżbiety, w kolejnym zaś roku Grani- ca i prasowy druk Cudzoziemki. Wsparcie, jakiego dostarcza mło- [ Pobierz całość w formacie PDF ] |
Odnośniki
|